Focus, de wereld van ASML begint bij de moeizame start van het bedrijf in de jaren tachtig en eindigt met een overzicht van de geopolitieke verhoudingen van medio 2023. De NRC-journalist Hijink heeft voor zijn boek gedurende tien jaar ongeveer driehonderd gesprekken gevoerd, met leidinggevenden van toen en nu, met leveranciers en met diverse internationale klanten die hij bezocht. ASML heeft hem geholpen aan informatie, liet hem meeluisteren bij vergaderingen en introduceerde de auteur bij klanten, politici, en toeleveranciers. Maar verder speelde ASML geen rol bij de totstandkoming van het boek.
Philips en ASMI
ASML is kind van twee ouders: Philips en ASMI -Advanced Semiconductor Materials International. In de jaren zeventig ontwikkelde het Natuurkundig Laboratorium van Philips een machine om chips te maken. Deze waren bedoeld voor het produceren van chips voor de eigen producten. De ontwikkeling van nieuwe machines op eigen kracht vindt de top van Philips te kapitaalintensief en te riskant. Vandaar dat Philips, met weinig succes, zoekt naar samenwerking met concurrenten.
Moeizame start
De Nederlandse overheid Philips ziet een toekomst in de nieuwe technologie en stelt voor om een keer met Arthur Del Prado te praten. Hij is de oprichter van ASMI, een handelaar in ondermeer halfgeleiderapparatuur. Del Prado is een energieke ondernemer die nauwelijks aansluiting vindt bij de formele en bureaucratische mensen van Philips. Ze blijven in gesprek en in 1984 vormen Philips en ASMI de joint venture ASML - Advanced Semiconductors Materials Lithography-.
Start-up
Ruim veertig Philips-medewerkers maken de overstap naar ASML. Een aantal van hen werkt - zoals gebruikelijk in een start-up- in een noodgebouwtje tussen de Eindhovense Philips-fabrieken. Het technische werk gaat door in een tochtige fabriekshal. Daar werkt vanaf de eerste dag ook Martin van den Brink, de man die genoemd wordt als medebepalend voor het technische succes van ASML. Sinds 2013 één van de twee CEO’s. Onder de eerste directeur van ASML, Gjalt Smit, ontstaat de cultuur van een winnaarsmentaliteit, nog voor de wedstrijd is begonnen.’
Omdat ASMI niet kapitaalkrachtig genoeg is om de ontwikkeling van de machines en bijbehorende organisatie mee te financieren stappen ze in 1988 uit de joint venture. Vervolgens brengt Philips, als enige eigenaar, in 1995 ASML naar de beurs.
Wat ze er maken
Bij ASML werken nu ruim 42.000 werknemers, verspreid over meer dan 60 locaties in 16 landen. Zo’n 20.000 werken in Nederland en 7.000 in de USA. Het bedrijf heeft een omzet van zo’n 21 miljard euro. De lithografiemachines stellen andere fabrikanten in staat om chips te produceren die de consument ondermeer aantreft in zijn mobiele telefoon of auto. Een lithografiemachine is het hart van bijna elke chipfabriek. Een machine - die uit zo’n honderdduizend onderdelen bestaat - kost tussen de 70 miljoen euro en 250 miljoen euro. ASML ontwerpt en assembleert de machines. Zo’n negentig procent van de onderdelen worden door zo’n honderd toeleveranciers gemaakt. Hijink beschrijft uitgebreid de moeizame samenwerking met het Duitse Zeiss: één van hun belangrijkste toeleveranciers.
Brandbluscultuur
Als de machines de hoofdzaak zijn, dan is de rest bijzaak, blijkt uit het portret van Hijink. Wat geen acute deadline heeft, wordt bij ASML over het hoofd gezien. Het patroon dat hierdoor ontstaat is dat het eerst goed fout moet gaan voordat er iets verandert. ‘Het gaat er niet om fouten te voorkomen, maar hoe je je fouten managet’, is de slogan van de technologische topman, Martin van den Brink.
Crises
Hijink beschrijft verschillende crises. Sommige worden veroorzaakt door technische problemen die ervoor zorgen dat leverbeloften niet waargemaakt worden. Andere ontstaan door klanten die te lang moeten wachten op een toegezegde machine en die dreigen hun order terug te trekken. Er zijn verschillende momenten geweest dat klanten hun order annuleerden, omdat de economische vooruitzichten voor hen slecht waren. Een recente crisis wordt veroorzaakt door de politieke spanningen tussen China en de USA. Van de vijf delen van het boek gaat deel vier over het bijbehorende machtsspel.
Hiërarchie
Hijink zegt een paar keer iets over de Rijnlandse wijze van organiseren van ASML. Door wisselingen in de leiding dreigde deze soms te verdwijnen. Rond 2004 had ASML een Engelse CEO: Doug Dunn. Die liet met zijn Angelsaksische c.q. hiërarchische opvatting over leiderschap weinig ruimte voor discussie. Hij werd in 2013 opgevolgd door de Franse CEO Eric Meurice. Die begreep niet dat de Nederlanders zijn orders niet gewoon opvolgden, maar er met hem over gingen discussiëren.
Tegenspraak
Na het vertrek van de Franse CEO werd er in 2013 voor gekozen om een Nederlands duo ASML te leiden: Martin van den Brink en Peter Wennink. Bij deze mannen is er weer ruimte voor tegenspraak en voor het professionele debat. Een debat dat vooral door Van den Brink met kracht, ongeduld en kennis van zaken wordt gevoerd. Volgens Hijink is hij de man die de denkkracht ASML’ers bij elkaar houdt.
Duaal-leiderschap
Hijink citeert medewerkers die zeggen dat Van den Brink ASML aanstuurt als een start-up, als een opstandig kind in het onhandig lijf van een volwassen multinational. Het duaal-leiderschap maakt dat ASML niet ontspoort. Wennink is in staat om de onstuimigheid van Van den Brink bij te sturen zonder het in de kiem te smoren.
Inspirerend
Hijink heeft een prettige schrijfstijl wat het lezen van de veertig hoofstukken vergemakkelijkt. Er komen veel namen van mensen en organisaties langs. Door het ontbreken van een register zijn die moeilijk snel terug te vinden. Focus - De wereld van ASML is inspirerend voor managers die willen leren hoe je een innovatieklimaat creëert en behoudt. Naast successen komen ook beginnersfouten ter sprake en alleen al daarom is het boek relevant voor de startende ondernemer. Voor project- en programmamanagers is het leerzaam hoe ze bij ASML complexe projecten aansturen. En het boek is de moeite waard voor de lezer die geïnteresseerd is in leiderschap, innovatie, organiseren en (inter)nationale industriepolitiek. Of die gewoon nieuwsgierig is naar het bijzondere bedrijf ASML.
Over Rudy Kor
Rudy Kor is zelfstandig organisatieadviseur en auteur van diverse managementboeken. Tot voor kort werkte hij (als senior partner) bij Twynstra Gudde. Hij startte zijn werkzame leven bij Philips in Eindhoven. Als adviseur helpt hij (project)managers bij het effectiever inrichten van hun projecten. Als veellezer wordt hij gedreven door nieuwsgierigheid en schrijft regelmatig boekrecensies.
