Er bestaan verschillende perspectieven op grensoverschrijdend gedrag. Onder het juridisch perspectief vallen wettelijk verboden gedragingen zoals aanranding, racisme, verkrachting en fysiek geweld. Een tweede perspectief is psychosociale arbeidsbelasting, zoals pesten, agressief gedrag, stress door uitsluiting. Een derde perspectief richt zich op het benutten van talent. In Voorbij het toekijken legt Van Geffen hier de nadruk op.
Slachtoffer
Het rapport ‘Kracht zonder tegenkracht’ van de Tweede Kamer, hanteert de volgende definitie: ‘Met interpersoonlijk grensoverschrijdend gedrag bedoelen we gedrag waarbij de grens tussen dader(s) en slachtoffer(s) over wat gepast en ongepast gedrag is (langzaamaan) erodeert en het slachtoffer aangetast wordt in zijn of haar persoon’.
Situationeel
Er zijn verschillende termen in omloop die min of meer hetzelfde aanduiden: grensoverschrijdend gedrag, ongewenst gedrag, ongewenste omgangsvormen, sociale onveiligheid. Grethe van Geffen, specialist op het gebied van het managen van cultuur en diversiteit, illustreert in het begin van Voorbij het toekijken de verschillende vormen van grensoverschrijdend gedrag aan de hand van citaten uit kranten. Omdat wat ongewenst is, subjectief is, is het lastig te bepalen wat in het algemeen ongewenst is. Mensen hebben immers verschillende grenzen, zo is gedrag van de een wel geoorloofd terwijl het zelfde gedrag van een ander niet geaccepteerd wordt. Dat verklaart misschien ook wel een beetje waarom omstanders niet ingrijpen. Andere redenen zijn onder meer angst voor de carrière, geen persoonlijke verantwoordelijkheid voelen of verbaal niet tegen de grensoverschrijder op kunnen. In een apart hoofdstuk werkt Van Geffen deze en andere redenen om niet in te grijpen uit.
Suggesties
Voorbij het toekijken staat vol met ervaringen van mensen die op een of andere manier betrokken zijn geweest bij grensoverschrijdend gedrag. Daarnaast doet Van Geffen veel suggesties voor wie in een organisatie een situatie van grensoverschrijdend gedrag waarneemt en daar wat aan wil doen. Of anders gezegd, die van omstander naar actieve bijstander wil bewegen. Uit onderzoek blijkt dat er vier redenen zijn waarom omstanders wel iets doen als ze ongewenst gedrag signaleren bij een ander: Ze weten waarvoor ze staan en zijn bereid dit te verdedigen; Ze hebben empathie; Ze beschikken over de juiste vaardigheden en/of Ze zien het als hun rol om bij misstanden in actie te komen.
Actieve Bijstander Model
Van Geffen introduceert in Voorbij het toekijken het ‘Actieve Bijstander Model’. Dit model is onder meer gebaseerd op het uitgangspunt dat de organisatie verantwoordelijkheid wil nemen.
Centraal in de aanpak van ongewenst gedrag onderkent Van Geffen vijf elementen waarmee je aan de slag kunt met de aanpak van grensoverschrijdend gedrag:
- Sociale Norm, de gewenste omgangsvormen
- Procedures, het ‘huis van meldingen’ op orde
- Motivatie, de wil om bijstander te zijn
- Vaardigheden, in staat om bijstander te zijn
- Persoonlijk contact
In een hoofdstuk van veertig bladzijden beschrijft Van Geffen de ervaringen met de toepassing van het model in sectoren zoals gemeenten, schoonmaak, landelijke politiek en onderwijs.
Patronen
Al lezend voelt het alsof Van Geffen door elkaar verschillende lezersgroepen aanspreekt. Soms spreekt ze rechtstreeks de lezer aan die als individu, als bijstander, iets meemaakt. Op andere momenten maakt ze duidelijk, bijvoorbeeld met het Actieve Bijstander Model, wat vooral de werkgever c.q. manager kan doen. Al dan niet bedoeld, lopen deze lezersgroepen door elkaar. Voor de ongeduldige en gehaaste manager kan het een reden zijn om het boek weg te leggen. Wat jammer zou zijn.
Leerzaam
Van Geffen is geslaagd in haar voornemen om de lezer te helpen onderliggende patronen en mechanismen bij grensoverschrijdend gedrag te herkennen. Ook biedt ze antwoorden op de vraag hoe dit gedrag te beïnvloeden valt. Voorbij het toekijken is een leerzaam boek voor medewerkers die niet leven volgens het motto: ik stond erbij en keek ernaar. In het boek staan veel suggesties wat je als medewerker kunt doen wanneer je iets signaleert waarvan je denkt dat het niet door de beugel kan.
Het is ook een nuttig boek voor P&O functionarissen en vertrouwenspersonen. En voor managers, die denken dat ongewenst gedrag bij hen niet voorkomt, is het een boek dat laat zien dat ongewenst gedrag meer voorkomt dan gedacht. Het is ten slotte een leerzaam boek voor managers die ongewenst gedrag tijdig willen signaleren en willen weten wat ze dan moeten doen of willen weten wat ze kunnen doen om het te voorkomen.
Over Rudy Kor
Rudy Kor is zelfstandig organisatieadviseur en auteur van diverse managementboeken. Tot voor kort werkte hij (als senior partner) bij Twynstra Gudde. Hij startte zijn werkzame leven bij Philips in Eindhoven. Als adviseur helpt hij (project)managers bij het effectiever inrichten van hun projecten. Als veellezer wordt hij gedreven door nieuwsgierigheid en schrijft regelmatig boekrecensies.
