De grote fout van het mainstream feminisme is altijd geweest dat zij de natuur buiten de orde heeft geplaatst. Dat jongetjes met autootjes spelen en meisjes met poppen waren volgens de feministen opgelegde rolpatronen. Dat mannen carrière maakten en vrouwen zorgden een sluwe list van mannen. Maar, zo stelden zij, met de juiste interventies zullen mannen en vrouwen gelijk worden in carrière, in zorg en in macht. Niet dus.
Inmiddels veertig (!) jaar verder bleek de natuur toch dwingender te zijn dan we gedacht hadden. De mannen werken allemaal full time en de vrouwen in deeltijd, de mannen zijn een uur méér in het huishouden gaan doen maar de mantelzorg komt grotendeels op de schouders van vrouwen neer. Opvallend is dat allerlei maatregelen: speciale kweekvijvers voor vrouwen, MD-trajecten, kinderopvang amper hebben geholpen. Vrouwen doen er wel aan mee, maar wanneer zij halverwege de dertig zijn springen ze massaal uit die voor hen kunstig geconstrueerde kweekvijvers: "laat mij maar moederen en mijn passies volgen, ik hoef die ratrace niet zo nodig, ik wil werken aan goede relaties, meer dingen tegelijk doen, flexibel zijn, kwaliteit van leven."
De evolutie werkt nog steeds in ons door. De mannetjes willen scoren en de vrouwtjes een rustige en stabiele omgeving. De strijd om de resources gaf de mannetjes het evolutionaire voordeel zich voort te planten ten koste van zwakkere mannetjes en de rustige omgeving de vrouwtjes de kans hun kroost groot te brengen.
Sinds het verschijnen van het boek over evolutionaire psychologie van Buss is de biologie weer helemaal back in town. Een exponent van deze stroming is Susan Pinker, die met grote nadruk wijst op de biologische verschillen tussen man en vrouw en hoe deze doorwerken in relaties, zorg en arbeid. Het glazen plafond is een biologisch plafond. Vrouwen willen (‘willen’ is eigenlijk een verkeerd woord, er valt niet veel te willen waar het lichaam aan het woord is) andere dingen dan mannen.
Klopt dit nu helemaal? Ik vrees meer dan we ooit dachten. Maar er zijn wel wat kanttekeningen bij het biologisch determinisme te maken. Mensen krijgen natuurlijk ook heel wat van hun cultuur en opvoeding mee. Als je naar oude Hollywoodfilms kijkt en je ziet dan hoe vrouwen en mannen worden neergezet –hysterische kindvrouwtjes en stoere hunks- en je vergelijkt dat met de jongste generatie mannen en vrouwen bijvoorbeeld op BNN, dan kun je niet anders dan constateren dat cultuur en opvoeding onmiskenbaar hun sporen achterlaten.
Een ander punt is dat er meer geslachten zijn dan twee. Onlangs hoorde ik Maaike Meijer spreken, hoogleraar genderstudies in Maastricht, en zij kwam tot zo’n dertien stuks. Als u wilt weten wat die andere elf zijn dan raad ik u aan eens een lezing van haar te volgen. Ik heb zelden zo’n geestige, geleerde en wijze vrouw gezien als zij.
Ook is het mannelijke en vrouwelijke niet constant tijdens de levensloop. Heel veel van ons sexe-specifieke gedrag komt tot stand onder invloed van mannelijke en vrouwelijke hormonen. En die veranderen in de loop de jaren. Hoe ouder een man wordt, hoe minder testosteron hij aanmaakt, waardoor zijn vrouwelijke hormonen toenemen. Daarom worden wij wanneer we de vijftig zijn gepasseerd van die gemoedelijke en lieve mannen. Ook worden onze lichaamsvormen ronder, zachter en neemt de beharing af. Vrouwen boven de vijftig daarentegen krijgen meer testosteron in hun bloed en ontwikkelen meer hun mannelijke kant. Ze willen dan allemaal motor rijden, kletteren in Noorwegen, of een trotse politieke beweging oprichten. Over de toename van beharing en het schonkerig worden van wat ooit soepel en zacht was zal ik maar niet spreken.
Moeten we nu aanvaarden dat er twee werelden zijn? Het rijk van de man en het paradijs van de vrouw? Dat lijkt me ook weer te ver gaan. Wat wel nodig is, is een herwaardering van de vrouwelijke kant. En hier wordt een substroming van het feminisme weer actueel, die zei dat vrouwen niet de mannen achter namoesten maar dat het vrouwelijke geherwaardeerd moest worden. Wat dat precies inhield werd nooit zo duidelijk. Maar nu kunnen we daar handen en voeten aangeven.
De herwaardering van het vrouwelijke houdt in: een afscheid van het full time werken, veel meer aandacht voor de kwaliteit van het bestaan in plaats van de door economische bobo’s en Macha-feministen gepropageerde carrière in de grote bureaucratieën. De ZZP-ers, waar veel vrouwen en androgyne mannen werken, koesteren en ondersteunen met nog betere fiscale regelingen. Het voor mannen aantrekkelijk maken om minder dan full time te werken en voor vrouwen wat meer loonvormend te werken dan alleen in kleine deeltijdbaantjes.
Je zou kunnen zeggen dat de nieuwe stroming van jonge vrouwen om én moeder te zijn én hun talenten lonend te maken in eigen en flexibele bedrijfjes een voorbeeld is van een vrouwelijke economie. Wat nou aanpassen aan de mannelijke norm? Overigens zie je ook in dit debat weer de obsessie van de opiniemakers met het Grote Bedrijfsleven en de Grote Overheidsbureaucratieën met hun glazen plafonds. Ze vergeten dat het belangrijkste deel van onze economie in het MKB zit, waar heel veel zelfstandigen, vrouwenbedrijfjes en familiefirma’s zijn. Het MKB zou wel eens veel meer voorop kunnen lopen in de vrouwen- en mannenemancipatie dan de grote bureaucratieën.
Over Joep Schrijvers
Joep Schrijvers doet onderzoek naar westerse advies- en lesboeken voor vorsten, bestuurders en managers van Homerus tot Covey. Hij is schrijver van succesvolle, kritische boeken en artikelen over management, mens en maatschappij.
