‘Focus op wat in je macht ligt’

Corona speelt een rol bij de totstandkoming van Survivalgids voor tijden van verandering. Welke is dat?

Ik gaf al een tijdje workshops rond veerkracht en productiviteit en alle opdrachten vielen weg natuurlijk. Een van mijn klanten vroeg: kan je een online workshop geven over omgaan met grote veranderingen zoals een pandemie? Daar ging ik me in verdiepen en leerde dat er weinig informatie voorhanden was over verandering gericht op individuen. Mijn boek is daardoor vrij concreet: wat doe je bij een kleine maar ook grote veranderingen? Er staan praktische tips in en ook veel inzichten over omgaan met verandering, problemen en tegenslag.

Kan je vertellen hoe je jouw informatie hebt verzameld?

Uit meerdere bronnen. Allereerst mijn eigen ervaring; toen ik in de technologiesector werkte als klantverantwoordelijke, was ik vaak via mijn klanten betrokken in veranderingstrajecten: we ontwikkelden nieuwe systemen en daar dienden de mensen dan mee te leren werken en hun werkprocessen aan te passen. Zelf heb ik ook heel wat verandering meegemaakt. Zo werd ik een tiental jaar geleden consultant, trainer en vervolgens keynotespreker. En tijdens de eerste lockdown heb ik een sprekersbureau opgericht. Ik werd op mijn 45ste voor het eerst een echte ondernemer. Een andere belangrijke bron vormen de management-, filosofie- en psychologieboeken die ik in de loop der jaren gelezen heb. En daarnaast zijn er de ervaringen van collega’s en andere mensen: hoe zijn zij met verandering omgegaan? Ten slotte heb ik veel opleidingen gevolgd, zoals een tweejarige opleiding als mindfulness trainer, iets wat ook heel waardevol is om met verandering om te gaan, met name de filosofie achter mindfulness.

Wat is de kern daarin? Wat helpt er uit die wereld om met veranderingen om te gaan?

Dat je niet te snel moet oordelen, bijvoorbeeld als er een nieuwe directeur is of een nieuw ICT-systeem. Er is verandering en we hebben de neiging om daar direct een oordeel over te vellen, meestal negatief. Dat komt door ons reptielenbrein dat ervoor zorgt dat we gaan voor de makkelijke analyse, voor de status quo. Maar als je je bewust bent van die manier van denken, dan kun je die gedachte naar boven halen en zeggen: ik wil het nu anders. Dan stap je uit die patronen en schiet je bijvoorbeeld in een neutrale stand, ga je bewust die negatieve reflex overrulen en ombuigen naar een neutrale manier van kijken.

En in jouw boek help je mensen om wat meer op die manier naar verandering te kijken? Je geeft daarvoor wat zogenoemde change hacks.

Zeker, bijvoorbeeld de change hack ‘Z-of-change’. Die komt neer op eerst rustig kijken naar wat er niet verandert en wat je behoudt - zo stel je dat reptielenbrein alvast gerust - en dan kijken naar de positieve punten van de verandering. Het is wellicht te veel gevraagd om direct naar de positieve punten te kijken van een nieuw ICT-systeem, maar je kan eerst analyseren wat er hetzelfde blijft, die neutraliteit. En daarna moet je meteen naar de positieve kanten. Die manier van denken zorgt ervoor dat negativiteit gebufferd wordt. Zo kun je ook in teamverband kijken naar een nieuw systeem.

Dat is dus de theorie van hoe je zou kunnen omgaan met veranderingen, maar als je die kennis hebt dan kun je het nog niet toepassen. Hoe kan je mensen leren om verandering aan te kunnen?

Je hoeft niet alle hacks te trainen om beter met verandering om te gaan. Neem bijvoorbeeld de Z-of-change; die kun je meteen als methode gebruiken. De change hack ‘de spaghetti kammen’ kun je ook prima direct toepassen. Hierbij haal je een aantal problemen uit elkaar en je analyseert per probleem de oorzaak en de gevolgen. Op die manier voorkom je dat je oorzaken en gevolgen van verschillende problemen aan elkaar knoopt. Zaken die je kunt trainen zijn: je oordeel uitstellen of bewuster worden. Dat vraagt veel training en oefening. Het helpt al als je alles wat bewuster gaat doen. En dan nog moet je jezelf de tijd gunnen. Als mijn dochter op een rode knop drukt, dan kan ik nog steeds in een reflex boos worden. Dat is niet erg want we zijn geen boeddha’s. Ideaal gezien pak je even een zogenaamde seconde tussen stimulus en respons, je drukt op de pauzeknop om iets anders te doen. Om een andere keuze te maken dan je ingebakken reactie.

Kun je er beter in worden? Steeds beter leren omgaan met verandering?

Natuurlijk kan dat. En als je een beetje kennis hebt van hoe het werkt dan gaat dat leren sneller. Een van de belangrijkste change hacks is focussen op hetgeen dat in je macht ligt. Corona hadden we niet onder controle en dat geldt ook voor een energiecrisis of Poetin. Maar wat heb je wel onder controle? Jouw gedachten, hoe je communiceert met je medemensen en wat je doet. Blijf je in jouw bed liggen of ga je aan de slag om er iets van te maken?

Zelf ben je dus een sprekersbureau begonnen tijdens Corona…

Zeker, ik dacht: al die andere sprekers zitten in dezelfde situatie, dus laten we die markt professionaliseren. Ik vertel in mijn boek dat het ook een optie is om een verandering uit te zitten, maar ik koos voor deze actie. Het idee was goed, maar ik had het misschien iets rustiger kunnen aanpakken. Het sprekersbureau is een succes, maar ik had het misschien wat meer kunnen uitdenken vooraf. Soms moet je springen en soms moet je even in de ellende blijven hangen. Het verwerken van verhuizen, scheiding en dood, het kost natuurlijk tijd.

Met welke change hack heb je zelf het meest?

Het zijn er 25. Dat zijn dus veel manieren om met verandering om te gaan. Het is belangrijk om een breed palet aan mogelijkheden te hebben om met verandering om te gaan. Soms kun je ook wel eens switchen van tool. Daarnaast is een scheiding of een overlijden van een dierbaar iemand iets anders dan een nieuw ICT-systeem, dus dat benader je ook anders. Er zijn wel wat basisdingen die altijd terugkomen. Denk aan focussen op wat je onder controle hebt. Ook de gedachte dat het leven nu eenmaal niet eerlijk is, is in meerdere situaties relevant. Die tegenslagen horen bij het leven. Voor mij is de beste change hack om de minnetjes in het leven te aanvaarden. Iedereen heeft tegenslagen en waarom zou je daar zielig over doen of tegen strijden? Dat maakt het proces van loslaten veel makkelijker.

Maar soms is er toch actie vereist?

Je moet ook niet alles accepteren, we zijn geen planten, maar accepteer wel de dingen waar je geen invloed op hebt. De dingen die je wel kan beïnvloeden, moet je natuurlijk gewoon aanpakken.

Is dat wat je mensen wil meegeven met jouw boek?

Dat hoop ik, maar ik heb ook tientallen andere boeken moeten lezen voordat het echt doordrong. Bijvoorbeeld: ‘focus op de dingen waar je invloed op hebt’ is toch een prima tip? Waarom zou je bijvoorbeeld een ander willen veranderen? Als het regent op je huwelijksdag verzin je toch een leuke paraplu? Maar ook op het werk; als er te veel opgelegde verandering aanwezig is, dan kan je in deze chaos toch kiezen om te focussen op één concreet doel dat je voor jezelf bepaalt? Op die manier herwin je de controle, voel je je minder ontredderd en wordt verandering minder stressvol. Dat focussen op wat in je macht ligt is trouwens de kern van het stoïcisme.

Geloof je daar in?

Dat is geen kwestie van geloof. Ik vind dat een hele nuttige filosofie. De Stoïcijnen zeggen: je hebt alleen invloed op je eigen gedachten. Daarom heeft geluk nastreven in iets wat buiten jezelf ligt geen zin want je hebt er geen invloed op. En daarom kunnen we anders leren kijken naar verandering en zo minder last ervaren van het bijhorend ongemak.