Over lijken

Ter inleiding 11

Hoofdstuk 1
Het intreden van de dood en de juridische positie van het lijk 13
1.1 Inleiding 14
1.2 Fysiologisch doodgaan 14
1.2.1 Vaststellen van de dood 15
1.2.2 Wijze van vaststellen dat de dood is ingetreden 15
1.2.3 Schijndood 16
1.2.4 Hersendood 17
1.3 De juridische positie van het lijk 19
1.4 Juridische status van het lijk 21
1.4.1 Lichamelijke integriteit van het lijk 22
1.4.2 Privacy van en informatieverstrekking over het lijk 24
1.5 Bestuursrechtelijke bevoegdheden ten aanzien van het lijk 29
1.6 Strafvorderlijke bevoegdheden ten aanzien van het lijk 29
1.7 Strafrechtelijke bescherming van het lijk 31
1.8 Recht op een lijk 34
1.8.1 Eigendom van het lijk 34
1.8.2 Beschikken over een lijk 35
1.9 Einde van het lijk 35
Bijlage 1 — Formulier vaststelling hersendood 39
Bijlage 2 — Uitspraak in hoger beroep Duitse kannibaal, 2005 42

Hoofdstuk 2
Het identificeren van lijken 51
2.1 Inleiding 52
2.2 Identificeren is overtuigd zijn 52
2.3 Identificeren is vergelijken 54
2.4 Identificatie, het materiaal 54

2.5 Het verzamelen van postmortem gegevens 55
Omstandigheden van aantreffen 55
Identiteitspapieren 55
Kleding en goederen 56
Lichaam 57
Vingerafdrukken 59
Gebit 59
DNA 59
2.6 Het verzamelen van antemortem gegevens bij een vermoeden van identiteit 60
2.7 Het verzamelen van antemortem gegevens bij het ontbreken van vermoeden van identiteit 61
Internationale databanken 62
2.8 Identificeren in de praktijk 63
2.9 Identificatie bij rampen 63

Hoofdstuk 3
De lijkschouw 65
3.1 Inleiding 66
3.2 Definitie van de lijkschouw 66
3.3 Omvang van de lijkschouw 67
3.3.1 Omstandigheden rondom het overlijden 70
3.3.1.1 Toegang tot het lijk 70
3.3.1.2 Omstandigheden in kaart brengen 73
3.3.1.3 Vragen stellen of horen? 74
3.3.2 Medische voorgeschiedenis 75
3.3.3 Het onderzoek van het lijk 76
3.3.3.1 Uitwendig onderzoek van het lijk 77
3.3.3.2 Temperatuur meten 78
3.3.3.3 Lichaamsmateriaal afnemen 78
3.3.3.4 Röntgenfoto’s en scans 79
3.4 Schouwend arts en overtuiging 80
3.5 Invullen van de overlijdenspapieren 81
3.6 Informeren van nabestaanden 82
Bijlage 3 — Forensisch-technische (FT) norm Lijkschouw 84
Bijlage 4 — Overlijdensformulieren 87

Hoofdstuk 4
Lijkschouw onder omstandigheden 93
4.1 Inleiding 94
4.2 Verschil in handelingen op grond van de verschillen in persoon 94

4.2.1 De schouw van een zwangere 94
4.2.2 Schouw na zwangerschapsafbreking en intra-uterien overlijden 95
4.2.3 Schouw van de gevonden foetus of neonaat 96
4.2.4 Schouw van een kind en NODO 98
4.2.5 Lijkschouw bij leden van het Koninklijk Huis/de Koninklijke familie 101
4.2.6 Lijkschouw van buitenlanders in Nederland en Nederlanders in het buitenland 103
4.3 Verschil in handelingen op grond van de plaats van overlijden 103
4.3.1 Overlijden op de Waddeneilanden 104
4.3.2 Overlijden in detentie en/of onder verantwoordelijkheid van de overheid 104
4.3.3 Overlijden op reis 108
4.3.4 Overlijden tijdens een militaire missie 110
4.4 Verschil in handelingen op grond van de wijze van overlijden 110
4.4.1 Lijkschouw bij natuurlijk overlijden 111
4.4.2 Lijkschouw bij niet-natuurlijk overlijden 111
4.4.3 Schouw na levensbeëindiging op verzoek/hulp bij zelfdoding of levensbeëindigend handelen zonder verzoek 112
4.5 Het ‘gevonden lijk’ 113
4.6 Dood zonder lijk 116
Bijlage 5 — Modelverslag behandelend arts 120
Bijlage 6 — Verkort NODO-stappenplan 128

Hoofdstuk 5
Verplaatsen en vervoeren van lijken 133
5.1 Inleiding 134
5.2 Verplaatsen en vervoeren van het lijk binnen Nederland 134
5.3 Vervoer van lijken uit Nederland van en naar het buitenland 136
5.4 Internationaal vervoer van lijken in uitzonderlijke situaties 139
5.5 Kosten van het vervoer van overledenen 140
Bijlage 7 — Overeenkomst inzake het vervoer van lijk 142
Bijlage 8 — Laissez-passer for a corpse. Council of Europe 146
Bijlage 9 — Internationale afspraken over vervoer van lijken 148

Hoofdstuk 6
Postmortale orgaandonatie 175
6.1 Inleiding 176
6.2 Overleden? 176
6.3 Toestemmingssysteem 177

6.4 Toestemming en registratie 179
6.5 Donatie en andere belangen 180
6.6 Distributie en opslag van organen 183
6.7 Informatie over het lot van het orgaan 185
Bijlage 10 — Aanwijzing orgaandonatie bij niet-natuurlijk overlijden 186

Hoofdstuk 7
Sectie 191
7.1 Inleiding 192
7.2 Sectie met toestemming 194
7.3 Sectie op basis van een wettelijke bevoegdheid 197
7.4 Wijze van uitvoeren van de sectie 199
7.5 Achtergehouden lichaamsmateriaal 200
7.6 Hergebruik van materiaal afkomstig van een sectie 200
7.7 Informatie-uitwisseling 203
7.8 Contra-expertise bij sectie 205
Bijlage 11 — Recommendation 1159 (1991) 206
Bijlage 12 — Recommendation No. R(99)3 of the Committee of Ministers 207
Bijlage 13 — Toestemmingsformulieren sectie 221

Hoofdstuk 8
(Bijzonder) onderzoek van delen van lijken 223
8.1 Inleiding 224
8.2 Grens tussen lijk en lijkdeel 224
8.3 Lijkdeel 226
8.4 Matchen van lijkdelen 228
8.5 Bewaren en lijkbezorging van lijkdelen 229
8.6 Exhumatie van lijkdelen 229

Hoofdstuk 9
Wetenschappelijk onderzoek en onderwijs aan lijken en lijkdelen 231
9.1 Inleiding 232
9.2 Lichaam ter beschikking van de wetenschap 232
9.3 Tentoonstellen 237

9.4 Restmateriaal 240
9.5 Wetenschappelijk onderzoek met restmateriaal van orgaandonatie 240
9.6 Onderzoek op dossiers van overledenen 241
9.7 Rol van de medisch ethische toetsingscommissie 241

Hoofdstuk 10
Lijkbezorging en daarna 243
10.1 Inleiding 244
10.2 Conservering van de overledene 244
10.3 Algemene regels over lijkbezorging 246
10.4 Keuze van de methode van lijkbezorging 247
10.5 Methoden van lijkbezorging 248
10.5.1 Composteren 249
10.5.2 Mummificatie 250
10.6 Na begraven of cremeren 251
10.6.1 De knekelput 254
10.6.2 Exhumatie 257
10.7 Rariteitenkabinet 258

En tot slot 263

Literatuur 267